Wat doet Corona met ons en hoe gaan we er mee om?

Juni 2020 – Blogartikel Mark Meenhorst, neuropsycholoog bij Ergatis & Sitagre

De huidige coronacrisis vraagt veel van ons allemaal, ook (of misschien wel juist) nu de maatregelen steeds meer versoepeld worden. Hoewel iedereen met hetzelfde virus te maken krijgt, zal het verschillende mensen op verschillende manieren beïnvloeden. De omstandigheden zijn dus hetzelfde, maar de effecten niet. Daar komt nog bij dat iedereen er anders op reageert en mee omgaat, zelfs als de effecten wel hetzelfde zouden zijn. Het is daarom lastig om een artikel te schrijven dat voor iedereen bruikbaar is, wat in de media heeft geleid tot een heel spectrum van goedbedoelde artikelen: van zeer globaal tot zeer specifiek. Dit is een artikel dat iedereen aan gaat. Het gaat namelijk over coping: hoe ga je om met een probleem of moeilijke situatie?

Twee soorten coping
Kort gezegd zijn er twee manieren voor: probleemgericht en emotiegericht. De eerste is bruikbaar voor problemen die op te lossen zijn en variëren van het actief aanpakken van het probleem tot het actief vermijden daarvan (zoals uitstelgedrag). Niet per definitie adequaat dus. Zeker niet in de huidige tijd, waar het probleem (pandemie) nou niet bepaald gemakkelijk op te lossen is voor ons als individu. Daarom is nu dat tweede type coping extra belangrijk: emotiegerichte coping. Maar wat is dat?
Emotiegerichte coping houdt zich bezig met wat het probleem met jou doet: overspoelt het je? Verlamt het je? Verval je in angsten en in piekeren? Motiveert het je? Of bagatelliseer je het, steek je je hoofd in het zand? Of ga je relativeren, doe je een stapje terug, erken je de effecten en ga je erover praten of het zelf proberen in perspectief te brengen?

Onze "maakbare" samenleving
In onze geïndividualiseerde samenleving hebben wij geleerd te vertrouwen in een “maakbare samenleving”. We hebben vertrouwen gekregen dat wij alles kunnen oplossen. Dit maakt dat wij steeds meer moeite hebben gekregen met emotionele coping. Dat kan gelden zowel voor mannen (die bijvoorbeeld het idee kunnen hebben dat steun en hulp vragen een zwaktebod is) als vrouwen (die bijvoorbeeld kunnen vinden dat zij voor anderen moeten zorgen en hen niet moeten belasten met hun eigen problemen).
Het logische gevolg hiervan is dat veel van ons niet goed weten hoe we moeten omgaan met gevoelens van angst. Het is natuurlijk ook een onprettig gevoel, logisch dus dat we ervan af willen. Dat is lastiger als het probleem niet direct op te lossen is. Dat geldt natuurlijk niet alleen voor een pandemie, maar denk ook aan een langdurige burn-out of chronische ziekte. De reactie op angst gaat daarom veelal drie kanten op: mensen worden sneller boos/agressief, zij worden steeds angstiger en trekken zich terug of zij steken hun hoofd in het zand en doen of er niets aan de hand is. Dit is natuurlijk parallel aan de bekende reacties op stress in het algemeen: vechten, vluchten of verlammen (fight, flight, freeze).
Het lijkt vrij duidelijk dat geen van deze drie opties echt wenselijk is voor de lange termijn. Geweld is vrijwel nooit een goede optie (zelfverdediging daargelaten) en overmatig angstig zijn heeft eveneens negatieve gevolgen.
De verwachting is dat er steeds meer struisvogelgedrag gezien zal worden. Nu de maatregelen steeds soepeler worden, kunnen mensen overmoedig worden, zeker gekoppeld aan een mate van ongeduld en de moeite die wij als mensen hebben met het echt begrijpen van abstracte concepten zoals een onzichtbaar virus. Het nadeel van de angst compleet negeren en gewoon doorgaan, of gewoon terug naar het oude gaan, is in dit geval dat het virus nog wel rondwaart en dat het risico op besmetting of een tweede golf zeker nog niet is uitgesloten.

Leren omgaan met spanning en angst
Dat brengt mij tot het belangrijkste punt: angst is een belangrijke raadgever. We moeten het niet zomaar negeren. We moeten er echter ook niet in blijven hangen. We moeten alert zijn op de boodschap die het geeft: het is namelijk jouw instinct dat jou in leven probeert te houden. Het kan echter geen onderscheid maken tussen een leeuw en pandemie, waardoor wij zelf de boodschap moeten interpreteren. Hoe we dat moeten doen? Daar oefent/worstelt de mensheid al eeuwen, zo niet millennia mee. Vanuit de boeddhistisch leer wordt mediteren al zeer lang voorgeschreven en ook de oude Grieken en Romeinen deden al hun best om dit onder de knie te krijgen (denk aan de oude Stoa zoals Seneca en Marcus Aurelius). Pas als wij leren onze eigen gedachten te herkennen en bewust te worden van de gedachten die we hebben, kunnen we die gedachten reguleren. Dit concept is ook in de moderne tijd weer herontdekt en wordt bijvoorbeeld toegepast door psychologen middels Cognitieve Gedragstherapie (CGT).

Zelf aan de slag
Maar je kunt er ook zelf mee oefenen door bijvoorbeeld te mediteren of te proberen je meer bewust te zijn van het huidige moment, in plaats van nadenken (piekeren) over het verleden of de toekomst. Voor sommigen zal dit zweverig klinken. Hen raad ik aan te googelen (of google-scholaren) naar de vele onderzoeken hierover, waarbij op (f)MRI-scans bijvoorbeeld echte verschillen aangetoond kunnen worden tussen mensen die wel en niet mediteren. Voor anderen klinkt dit misschien juist heel makkelijk: hoezo zou ik niet bewust zijn van mijn eigen gedachten, ik denk die gedachten toch zelf? Hen zou ik willen uitdagen om dit te proberen. Ga maar eens rustig ergens zitten en probeer tien (of vijf) minuten niets anders te doen dan jouw ademhaling te tellen. Wat je zult merken is dat er steeds opnieuw gedachten binnendringen die jouw aandacht stelen. Je zult vaak opeens merken dat je al een hele poos over iets zat na te denken, zonder dat je echt doorhad dat je was gestopt met tellen van je ademhaling. Merk je dit, begin dan opnieuw. Simpel, maar niet makkelijk. Voordeel van deze simpele oefening is dat dit de basis is van mindfulness meditatie en dat je met deze oefening al een stap hebt gezet in het trainen van jouw gedachten. Want net zoals wij ons lichaam sterker en weerbaarder kunnen maken door het te trainen, kunnen wij ook onze geest weerbaarder maken. Zo kunnen we leren angst (en spanning) te ervaren, te erkennen en vervolgens beter geïnformeerd verder te gaan op een manier die het beste is voor onszelf, onze naasten en de maatschappij als geheel. En dat gun ik iedereen, zeker in deze tijd.

Corona heeft impact! Indien uw medewerkers dreigen vast te lopen, reeds uitgevallen zijn of stagneren in hun herstel kunt u contact opnemen met ons. Samen met onze netwerkpartners GIMD en Skils zijn wij u graag van dienst met praktische hulp en ondersteuning. Op snelverwijspunt vindt u meer informatie over alle beschikbare producten en diensten met betrekking tot Corona.