Leefstijl en verzuim: een spannende combinatie

Leefstijl is de sleutel tot re-integratie van mensen die langdurig niet kunnen werken. Hoog tijd voor de eerste Leergang Arbeids- en Leefstijlgeneeskunde, verzorgd door de AVLEG en Ergatis/Sitagre.

Als twee jonge honden, zo buitelen Desiree Wierper (Ergatis/Sitagre) en Yneke Kootstra (AVLEG, Academie voor Leefstijl en Gezondheid) tijdens het dubbelinterview over elkaar heen. Beide directeuren zijn erg enthousiast over hun aanstaande samenwerking, en bloednieuwsgierig naar elkaars kennis, ervaring en verwachtingen.

Hoe is het idee voor deze samenwerking ontstaan?
‘Omdat ik wilde leren hoe ik patiënten met complex ziekteverzuim kan motiveren om gezonder te gaan leven, heb ik zelf de opleiding Leefstijlcoaching voor artsen bij de AVLEG gevolgd, zegt Desiree. ‘In die periode vertelde een van onze cardiologen heel enthousiast hoe leuk hij het werk bij ons vond, omdat we zoveel aandacht hebben voor leefstijl. Toen dacht ik: als we nou eens een vacature plaatsen voor een Arts voor Arbeid & Leefstijl, en diegene een leergang Arbeids- en Leefstijlgeneeskunde aanbieden? Op die vacature kregen we enorm veel positieve reacties, en dat geldt ook voor de nieuwe Leergang.’ Yneke: ‘Ik vind het een onwijs compliment van Desiree dat onze opleiding haar zoveel heeft gebracht. We hebben de inhoud voor de nieuwe leergang aangepast aan de wensen van Ergatis. Het is in feite ook een pilot, we gaan er allebei van leren.’

Hoe ziet deze eerste leergang Arbeids- en Leefstijlgeneeskunde eruit?
‘We starten medio januari 2023 en de leergang duurt 9 maanden,’ zegt Desiree. ‘Er doen zo’n 18 artsen aan mee, vooral verzekeringsartsen, bedrijfsartsen en medisch specialisten. Wij verzorgen de modules arbeidsgeneeskunde en de AVLEG geeft de modules leefstijl en gezondheid.’ Yneke: ‘Daarin leren we artsen de beginselen van leefstijlgeneeskunde, zodat ze kunnen nagaan in hoeverre leefstijlfactoren een rol spelen bij het ontstaan en verhelpen van het verzuim. Daarnaast leren we artsen in deze module hoe ze hierover met mensen in gesprek kunnen gaan.’ ‘Onze artsen zullen niet zelf de coachingsessies met cliënten geven,’ zo vult Desiree aan, ‘maar ze zoeken tijdens de consulten wél naar de haakjes voor een verwijzing naar een leefstijlcoach. Dat vraagt een heel andere gesprekstechniek dan artsen gewend zijn. Bij diagnostiseren en adviseren zijn artsen vooral aan het zenden. Ze spreken vanuit hun autoriteit. Maar om mensen te motiveren om gezonder te leven, moet je als arts naast je patiënten staan. Aansluiten bij hun belevingswereld en een meer gelijkwaardig gesprek voeren. Dat vinden artsen vaak best spannend.’

Wat vinden artsen zo spannend aan coaching?
‘Je treedt met die gesprekken veel meer in de persoonlijke sfeer van patiënten,’ zegt Desiree. ‘Dat kan voor artsen ongemakkelijk voelen – mag ik me hier wel mee bemoeien? Als iemand huidkanker heeft, is het voor artsen relatief makkelijk om te zeggen; u moet uit de zon blijven. Maar als je met iemand met ernstig overgewicht gaat praten over z’n voedingspatroon, kunnen patiënten het gevoel krijgen dat je in hun privacy zit te rommelen. Dat is spannend. Voor de patiënten en ook voor artsen, want mensen voelen zich snel aangesproken. Beschuldigd bijna. Als ze dan in de weerstand schieten is het veel lastiger om die opening naar gedragsverandering te vinden.’

‘De grote grap,’ zo voegt Yneke toe, ‘is dat de artsen die de laatste jaren een groot verschil maken in de zorg, vaak zelf ook patiënt geweest zijn. Ze weten dan uit eigen ervaring hoe belangrijk het is dat artsen zien wie je bent, wat jouw beperkingen en vooral ook jouw mogelijkheden zijn. Dat vereist dat je als arts écht contact maakt, en dat kan alleen als je jezelf ook meeneemt. Die gesprekshouding kun je als arts alleen maar leren door het te ervaren. Vandaar dat we in de opleiding zoveel rollenspellen doen.’

En verder? Is er meer dat artsen spannend vinden aan coachen op leefstijl?
‘Dat er nog zo weinig evidence is voor het effect van coaching op leefstijl bij langdurig verzuim,’ zegt Desiree. ‘Het effect van leefstijlinterventies op chronische ziektes, zoals diabetes type 2, is wél ruimschoots aangetoond. Maar bij complex verzuim is dat onderzoek nog niet gedaan – en vanwege de vele sociale factoren die naast de medische factoren een rol kunnen spelen - heel lastig uit te voeren.’

En dus?
Dus praat ik veel met artsen en stakeholders, om hen te vertellen wat mijn visie hierin is. Namelijk; laat het ontbreken van evidence geen beletsel zijn om aan de slag te gaan. Het is toch overduidelijk hoe groot de rol is van leefstijl op het ontstaan en het herstel van complex verzuim? Toen ik begon als verzekeringsarts was het gros van de problemen nog gerelateerd aan het houdings- en beweegapparaat. Of duidelijk somatisch, zoals kanker. Nu heeft 80% van de cliënten een psychische klacht, dat is vaak de hoofdklacht, en is bij eveneens 80% van de cliënten de BMI te hoog.’ ‘Dat vind ik toch zo fascinerend,’ zegt Yneke, ‘dit snijvlak én de wisselwerking tussen psychische en lichamelijke gezondheid en overgewicht. Neem de rol van het darm microbioom daarin, en de invloed die dat heeft op metabole ontregeling. Daar leren we steeds meer over – onze modules leefstijl zijn zoveel mogelijk evidence based - en er is zoveel wat je zelf kunt doen om je darm microbioom robuuster te maken. Gezondere voedselkeuzes maken, meer bewegen, anders omgaan met stress, beter slapen. Het mooie is dat mensen vaak al snel merken dat ze zich beter voelen als ze één kleine verandering doorvoeren. En dat het dan makkelijker wordt om een volgende leefstijlstap te zetten.’

In hoeverre gaan de artsen ook hun eigen leefstijl onder de loep nemen?
‘Na de les gaan de artsen aan de slag met een actie in de eigen leefstijl,’ zegt Yneke. ‘Ze kiezen een ongezonde gewoonte die ze willen veranderen. Bijvoorbeeld geen koekjes meer eten ’s avonds bij de thee, maar fruit. Dat lijkt van tevoren dan best een makkelijke opdracht – ‘ik ben heel gedisciplineerd, dus dat doe ik even’ - maar in de praktijk blijken coaches-in-opleiding het vaak enorm lastig te vinden. En die leerervaring is zo waardevol! Door die ‘doorleefde kennis’ hebben artsen nog meer impact op hun patiënten, zo blijkt uit onderzoek. Niet alleen omdat ze meer begrip en empathie kunnen opbrengen, maar ook omdat patiënten voelen dat artsen uit eigen ervaring weten waar ze het over hebben.’ Ook de impact op politiek en beleid groeit als artsen uit eigen ervaring spreken, weet Desiree. ‘Neem Robert van de Graaf, verslavingsarts bij Kannick Zorg van de Zaak en een van de gastdocenten in de leergang. Hij roept heel hard en ontregelend; ‘iedere arts die bij complex verzuim en chronische ziekten zoals diabetes níet over leefstijl begint, is crimineel bezig’. Robert kan het maken om dat te zeggen, omdat hij zelf ook open is over hoe hij zijn leefstijl aanpakt. En eerlijk vertelt hoe lastig dat af en toe is.’

Deze nieuwe leergang is stap 1 in jullie samenwerking. Zijn er al plannen voor het vervolg?
‘Jazeker, zeggen Yneke en Desiree. ‘Na deze pilot willen we de leergang uitbreiden binnen Zorg van de zaak, zodat nog veel meer artsen leefstijl op hun netvlies hebben en de kracht ervan in kunnen zetten bij herstel.’ Maar eigenlijk, vindt Desiree, zou dat niet nodig moeten zijn. ‘Eigenlijk vind ik dat leefstijlgeneeskunde prominent in het curriculum van alle studenten geneeskunde moet zitten. De huidige studenten leren er al meer over dan toen ik geneeskunde studeerde, maar leefstijl krijgt nog steeds te weinig aandacht. Tot die tijd springen we bij Ergatis samen met de AVLEG zélf in dat gat – met heel veel plezier!’

Tekst: Susanne de Joode